Wytyczne Kodeksu Żywnościowego w zakresie funkcjonowania analizy ryzyka w bezpieczeństwie żywności do ...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Guidance of the Codex Alimentarius in the
range of risk analysis work for food safety
for application by national governments
Wytyczne Kodeksu Żywnościowego
w zakresie funkcjonowania analizy
ryzyka w bezpieczeństwie żywności
do wdrożenia przez odpowiednie organy
władzy państwowej
Kwiatek K.
,
Kowalczyk E.
, National Veterinary
Research Institute, Puławy
This article gives the brief view of risk analysis based
on working principles recommended by Codex Alimen-
tarius guidance and related texts. There are present-
ed some of the principles of risk analysis implementa-
tion and description of risk analysis elements such as
risk assessment, risk management and risk communi-
cation, and connections between them are also taken
under consideration. Article provides explanation of all
important terms connected with risk analysis. Guide-
lines for carrying risk assessment, risk management
and risk communication are also presented.
Krzysztof Kwiatek, Ewelina Kowalczyk
z Państwowego Instytutu Weterynaryjnego – Państwowego Instytutu Badawczego
w Puławach
– dwie zasady przejrzystości działania or-
ganów administracji publicznej w spra-
wach związanych z bezpieczeństwem
żywności, do których zaliczamy zasa-
dę konsultacji społecznych oraz zasa-
dę prawa do informacji publicznej.
Zasada analizy ryzyka wyrażona zo-
stała w art. 6 wyżej wymienionego rozpo-
rządzenia, zgodnie z którą do osiągnięcia
ogólnego celu, jakim jest wysoki poziom
ochrony zdrowia i życia ludzkiego, pra-
wo żywnościowe powinno wykorzysty-
wać i opierać się na procesie analizy ryzy-
ka, z wyjątkiem sytuacji, w której nie jest
to właściwe ze względu na okoliczności
lub charakter środka kontroli.
W 2007 r. Komisja Kodeksu Żywno-
ściowego FAO/HO opublikował robo-
cze zasady prowadzenia analizy ryzyka
w procesie zapewnienia bezpieczeństwa
żywności do urzędowego zastosowania
(1). Celem tego opracowania jest okre-
ślenie zasad funkcjonowania analizy ry-
zyka, podania wskazań mających pomóc
poszczególnym władzom państwowym
w ocenie, zarządzaniu i komunikowaniu
o ryzyku związanym z żywnością i ma-
jącym wpływ na zdrowie ludzkie. Stąd
podjęta została inicjatywa opracowania
tego artykułu na podstawie materiału
przygotowanego przez Komisję Kodek-
su Żywnościowego oraz innych danych
piśmiennictwa (2, 3).
Keywords:
risk analysis, food safety, Codex
Alimentarius.
gólne zasady prawa żywnościowego
ustanowione w rozdziale II rozpo-
rządzenia (WE) nr 178/2002, należy uznać
za przepisy wspólne dla wszystkich spraw
związanych z bezpieczeństwem i higieną
żywności w krajach członkowskich Unii
Europejskiej. Oznacza to, że powinny one
być brane pod uwagę, a także stosowa-
ne przy wykładni pozostałych przepisów
z dziedziny bezpieczeństwa żywności, i to
zarówno tych, które zostały ustanowione
na poziomie wspólnotowym, jak i prze-
pisów krajowych przyjętych przez po-
szczególne państwa członkowskie. Roz-
porządzenie (WE) nr 178/2002 ustanawia
następujące zasady ogólne prawa żywnoś-
ciowego:
– zasadę celowości,
– zasadę analizy ryzyka,
– zasadę ostrożności,
– zasadę ochrony konsumentów oraz
Ogólne aspekty stosowania analizy
ryzyka
Przyjmuje się, że głównym założeniem
analizy ryzyka w obszarze bezpieczeństwa
żywności jest zapewnienie odpowiednie-
go poziomu ochrony zdrowia człowieka.
Zasady te odnoszą się zarówno do kwestii
państwowej kontroli żywności, jak również
do spraw związanych z handlem żywnością
i powinny być stosowane konsekwentnie
w sposób niedyskryminujący. Przyjęto, że
analiza ryzyka powinna w możliwym za-
kresie stać się integralną częścią państwo-
wego systemu bezpieczeństwa żywności.
Wprowadzenie postanowień na poziomie
państwowym związanych z zarządzaniem
ryzykiem powinno być wsparte odpowied-
nio działającym programem/systemem
kontroli żywności.
Proces analizy ryzyka powinien speł-
niać szereg warunków, a mianowicie: być
246
Życie Weterynaryjne • 2010 • 85(3)
O
Higiena żywności i pasz
konsekwentnie stosowany, w sposób otwar-
ty i przejrzysty. Ważnym elementem jest
zapewnienie właściwego udokumentowa-
nia, a dokonywana ocena i przeglądy mu-
szą być uznawane za właściwe oraz odpo-
wiednie w świetle zgromadzonych danych
naukowych. Analiza ryzyka powinna wy-
nikać ze złożonego podejścia składającego
się z różnych, jednak blisko powiązanych
elementów, tj. oceny ryzyka, zarządza-
nia ryzykiem i komunikowania o ryzyku,
zdefi niowanych przez Komisję Kodek-
su Żywnościowego. Jednocześnie należy
mieć świadomość, że każdy wymieniony
element jest integralną składową analizy
ryzyka. Te trzy elementy analizy ryzyka
powinny być dokumentowane w sposób
jasny, pełny, przejrzysty i systematyczny.
Dokumentacja powinna być udostępnio-
na wszystkim zainteresowanym stronom,
jednak z poszanowaniem prawnej troski
o zachowanie poufności. Efektywna ko-
munikacja i porozumiewanie ze wszyst-
kimi zainteresowanymi stronami powin-
ny być zapewnione w czasie całego pro-
cesu analizy ryzyka.
Trzy składowe analizy ryzyka powinny
być zastosowane w obrębie całego sytemu
zarządzania ryzykiem związanego z zagro-
żeniem zdrowia ludzkiego. Powinno po-
wstać funkcjonalne oddzielenie oceny i za-
rządzania ryzykiem w celu zapewnienia na-
ukowej integracji oceny ryzyka, co pozwoli
uniknąć niejasności związanych z funkcja-
mi i zadaniami oceniających ryzyko i za-
rządzających ryzykiem, jak również ogra-
niczy konfl ikt interesów. Jednakże analiza
ryzyka jest procesem interaktywnym, a po-
wiązania pomiędzy zarządzającymi ryzy-
kiem a oceniającymi ryzyko są niezbędne
w praktycznym zastosowaniu.
Zasada ostrożności jest nieodzownym
elementem analizy ryzyka. W procesie
oceny i zarządzania ryzykiem związa-
nym z żywnościowymi czynnikami za-
grożeń, istnieje wiele źródeł niepewności.
Stopień niepewności i zmienności w do-
stępnych informacjach naukowych powi-
nien być wyraźnie uwzględniany w anali-
zie ryzyka. Założenia użyte w wybranych
sposobach oceny i zarządzania ryzykiem
powinny odnosić się do stopnia niepew-
ności i charakterystyki ryzyka. Odpo-
wiednie organy władzy państwowej po-
winny brać pod uwagę wskazówki i in-
formacje pochodzące z prac wykonanych
przez Kodeks Żywnościowy FAO/WHO
i inne międzynarodowe oraz międzyrzą-
dowe organizacje w zakresie analizy ry-
zyka związanej z ochroną zdrowia czło-
wieka. Odpowiednie władze państwowe
w określonych przypadkach, korzystając
ze wsparcia międzynarodowych organi-
zacji, powinny zaprojektować i/lub prze-
prowadzać odpowiednie szkolenia, prze-
kazywać informacje i wdrażać programy,
których celem będzie skuteczne wpro-
wadzenie zasad i technik analizy ryzyka
w systemach kontroli żywności.
Władze państwowe powinny dzielić się
informacjami i doświadczeniami z zakresu
analizy ryzyka z odpowiednimi organiza-
cjami międzynarodowymi, innymi władza-
mi (np. od szczebla regionalnego poprzez
Regionalne Komisje Koordynujące FAO/
WHO) w celu promowania i ułatwienia
szerszego, a gdzie potrzeba bardziej spój-
nego zastosowania analizy ryzyka.
Zarządzanie ryzykiem
Proces różniący się od oceny ryzyka, po-
legający na zbadaniu alternatywy polityki
w porozumieniu z zainteresowanymi stro-
nami, wzięciu pod uwagę oceny ryzyka i in-
nych prawnie uzasadnionych czynników,
i w razie potrzeby – na wybraniu stosow-
nych sposobów zapobiegania i kontroli.
Komunikowanie o ryzyku
Interaktywna wymiana informacji i opinii
o ryzyku w czasie procesu analizy ryzyka,
o czynnikach związanych z ryzykiem i po-
strzeganiu ryzyka, wśród oceniających ry-
zyko, zarządzających ryzykiem, konsumen-
tów, sektora przemysłowego, społeczności
naukowej i innych zainteresowanych stron,
z uwzględnieniem wyjaśnienia wniosków
z oceny ryzyka i powodów decyzji w za-
kresie zarządzania ryzykiem.
Polityka w zakresie oceny ryzyka
Określenie polityki oceny ryzyka powinno
być uwzględnione jako specyfi czna składo-
wa zarządzania ryzykiem. Polityka oceny
ryzyka powinna być ustanowiona przez za-
rządzających ryzykiem jeszcze przed roz-
poczęciem procesu oceny ryzyka, w poro-
zumieniu z osobami oceniającymi ryzyko
i innymi zainteresowanymi stronami. Pro-
cedura powinna zakładać, że ocena ryzy-
ka odbywa się systematycznie, kompletnie,
bezstronnie i przejrzyście. Upoważnienia,
wydane przez zarządzających ryzykiem
osobom je oceniającym, powinny być sfor-
mułowane tak jasno, jak to możliwe. Tam,
gdzie to potrzebne, zarządzający ryzykiem
powinni poprosić osoby oceniające ryzy-
ko o oszacowanie potencjalnych zmian ry-
zyka wynikających z różnych możliwości
zarządzania ryzykiem. Ważnym elemen-
tem w zrozumieniu i opanowaniu proce-
su analizy ryzyka jest opanowanie podsta-
wowych defi nicji i określeń z tego zakresu.
Stad też poniższy fragment tekstu poświę-
cono temu zagadnieniu.
Polityka oceny ryzyka
Udokumentowane wytyczne dotyczące
wyboru metod i oceny ich zastosowania
w odpowiednich punktach decyzji w oce-
nie ryzyka tak, że zachowana jest spój-
ność naukowa.
Profi l ryzyka
Opis i kontekst problemu związanego
z bezpieczeństwem żywności.
Charakterystyka ryzyka
Jakościowe i/lub ilościowe oszacowanie,
włącznie z towarzyszącą niepewnością wy-
stąpienia i dotkliwości znanych lub poten-
cjalnych, niebezpiecznych skutków zdro-
wotnych w określonej grupie populacyj-
nej, w oparciu o identyfi kację zagrożenia,
charakterystykę zagrożenia i ocenę na-
rażenia.
Defi nicje terminów stosowanych
w procesie analizy ryzyka
Zagrożenie
Czynniki biologiczny, chemiczny lub fi -
zyczny w żywności bądź stan żywności
mogący powodować negatywne skutki
zdrowotne.
Oszacowanie ryzyka
Ilościowe oszacowanie skutków wystą-
pienia ryzyka na podstawie charaktery-
styki ryzyka.
Identyfi kacja zagrożenia
Identyfi kacja czynników biologicznych,
chemicznych lub fi zycznych obecnych
w określonej żywności lub grupie produk-
tów, mogących spowodować wystąpienie
niebezpiecznych skutków zdrowotnych.
Ryzyko
Prawdopodobieństwo wystąpienia niebez-
piecznych skutków dla zdrowia oraz dotkli-
wości tych skutków w następstwie zagro-
żenia pochodzącego z żywności.
Analiza ryzyka
Proces składający się z trzech elementów:
oceny ryzyka, zarządzania ryzykiem i ko-
munikowania o ryzyku.
Charakterystyka zagrożenia
Jakościowe i/lub ilościowe oszacowanie
charakteru niebezpiecznych skutków zdro-
wotnych związanych z biologicznymi, che-
micznymi lub fi zycznymi czynnikami, któ-
re mogą pojawić się w żywności. W przy-
padku czynników chemicznych powinno
się zastosować oszacowanie dawka-odpo-
wiedź. W przypadku czynników biologicz-
nych lub fi zycznych powinno się wprowa-
dzić oszacowanie dawka-odpowiedź, jeśli
dostępne są jakieś dane.
Ocena ryzyka
Proces wsparty naukowo, składający się
z następujących elementów: identyfi ka-
cji zagrożenia, charakterystyki zagro-
żenia, oceny narażenia i charakterysty-
ki ryzyka.
Życie Weterynaryjne • 2010 • 85(3)
247
Higiena żywności i pasz
Oszacowanie dawka-ryzyko
Określenie związku pomiędzy wartością
narażenia (dawki) na chemiczny, biolo-
giczny lub fi zyczny czynnik a dotkliwością
i/lub częstotliwością wystąpienia związa-
nego z nim niebezpiecznego skutku zdro-
wotnego (odpowiedzi).
oceny ekspozycji (narażenia) i charakte-
rystyki ryzyka. Ocena ryzyka powinna
opierać się na danych naukowych w kon-
tekście narodowym. W ocenie powinno
się wykorzystywać, w możliwie szerokim
zakresie, dostępne informacje ilościowe.
W ocenie ryzyka można także brać pod
uwagę informacje jakościowe. Ocena ry-
zyka powinna uwzględniać praktyki pro-
dukcyjne, magazynowania i dostaw stoso-
wane w łańcuchu żywnościowym, włącz-
nie z tradycyjnymi praktykami, metodami
analiz, pobierania próbek, inspekcji i wy-
stępowaniem niekorzystnych skutków
zdrowotnych.
Ograniczenia, niepewności i przypusz-
czenia mające wpływ na ocenę ryzyka po-
winny być stanowczo brane pod uwagę na
każdym etapie oceny ryzyka i dokumento-
wane w przejrzysty sposób. Niepewność
lub zmienność można wyrazić w sposób
ilościowy lub jakościowy, ale powinny być
określone ilościowo w zakresie dostępnym
naukowo. Ocena ryzyka powinna opie-
rać się na realistycznych scenariuszach,
z uwzględnieniem różnych sytuacji, które
określa polityka oceny ryzyka. Pod uwagę
powinno się brać grupy podatne/wrażliwe
i wysokiego ryzyka. Tam, gdzie to wyma-
gane, w ocenie ryzyka, pod uwagę powin-
ny być brane: ostre, chroniczne (także dłu-
goterminowe), wzrastające i/lub połączone
niekorzystne skutki zdrowotne.
Raport z oceny ryzyka powinien za-
wierać wszystkie ograniczenia, niepewno-
ści, przypuszczenia i ich wpływ na ocenę
ryzyka. Odnotowane powinny być także
wszystkie opinie mniejszościowe. Należy
mieć na uwadze fakt, że odpowiedzialność
za rozpatrywanie wpływu wątpliwości na
podejmowane decyzje związane z zarzą-
dzaniem ryzykiem leżą w gestii zarządza-
jącego ryzykiem, a nie oceniającego. Wnio-
ski związane z oceną ryzyka zawierające
jego ocenę, jeśli to możliwe, powinny być
przedstawione w zrozumiałej i użytecznej
formie zarządzającemu ryzykiem, powin-
ny być także dostępne dla innych ocenia-
jących ryzyko, jak również dla zaintereso-
wanych stron tak, aby mogli oni dokonać
przeglądu oceny.
zastosowanie, kontrolę i przegląd powzię-
tych decyzji.
Wszystkie postanowienia powinny opie-
rać się na ocenie ryzyka, powinny być tak-
że proporcjonalne do powagi oceniane-
go ryzyka, biorąc pod uwagę, tam gdzie
to konieczne, także inne czynniki praw-
ne związane z ochroną zdrowia konsu-
menta i wdrażaniem uczciwych praktyk
w handlu żywnością. Władze państwowe
powinny opierać powzięte środki sanitar-
ne, na wytycznych Kodeksu Żywnościo-
wego i innych związanych tekstach tam,
gdzie ma to zastosowanie. Aby otrzymać
jednomyślne wyniki, w zarządzaniu ryzy-
kiem powinno się uwzględnić odpowied-
nie praktyki produkcyjne, składowania
i transportu stosowane wzdłuż łańcucha
żywnościowego, włącznie z tradycyjnymi
praktykami, metodami analiz, pobierania
próbek i inspekcji, możliwością ich wpro-
wadzenia, zgodności i występowania nie-
korzystnych skutków zdrowotnych.
Zarządzanie ryzykiem powinno
uwzględniać ekonomiczne skutki i moż-
liwość wprowadzenia różnych opcji za-
rządzania ryzykiem. Proces zarządzania
ryzykiem powinien być przejrzysty, kon-
sekwentny i w pełni udokumentowany.
Podjęte decyzje powinny być udokumen-
towane w celu ułatwienia szerszego zro-
zumienia procesu zarządzania ryzykiem
przez wszystkie zainteresowane strony.
Wyniki wstępnych czynności związanych
z zarządzaniem ryzykiem i oceną ryzyka
powinny być połączone z oceną dostęp-
nych metod oceny ryzyka w celu podjęcia
określonej decyzji w zakresie zarządzania
danym ryzykiem.
Metody zarządzania ryzykiem powin-
ny być oceniane pod kątem zakresu i celu
analizy ryzyka oraz pożądanego do osią-
gnięcia poziomu w zakresie ochrony zdro-
wia konsumenta. Możliwość i celowość
niepodejmowania działań także powin-
na być rozważona. Zarządzanie ryzykiem
powinno zapewniać przejrzystość i logicz-
ność we wszystkich przypadkach podej-
mowania decyzji. Kontrola pełnego zakre-
su metod zarządzania ryzykiem powinna
uwzględniać ocenę ich potencjalnych zalet
i wad. W czasie wyboru odpowiedniej me-
tody zarządzania ryzykiem spośród rów-
nie efektywnych, władze państwowe w po-
szukiwaniu odpowiedniej powinny rozwa-
żyć potencjalny wpływ danej metody na
handel i wybrać tę, która nie jest bardziej
restrykcyjna niż jest to wymagane. Za-
rządzanie ryzykiem powinno być proce-
sem ciągłym, który uwzględnia wszystkie
ostatnio zgromadzone dane z oceny i re-
wizji decyzji z zakresu zarządzania ryzy-
kiem. Znaczenie, efektywność i wpływ
podjętych decyzji, jak również ich wdro-
żenie powinny być regularnie kontrolowa-
ne, a jeśli potrzeba zrewidowane.
Ocena narażenia
Jakościowe i/lub ilościowe oszacowanie
prawdopodobnego przyjęcia biologiczne-
go, chemicznego lub fi zycznego czynnika
z żywnością, jak również narażenia pocho-
dzącego z innych pokrewnych źródeł.
Cel bezpieczeństwa żywności (FSO)
Maksymalna częstotliwość występowania
zagrożenia i/lub jego maksymalne stęże-
nie w żywności podczas konsumpcji, któ-
re zapewnia odpowiedni poziom ochro-
ny zdrowia.
Kryterium wykonawcze (PC)
Wymagany efekt (poziom) częstotliwo-
ści występowania zagrożenia i/lub jego
stężenia w żywności, jaki powinien być
osiągnięty poprzez zastosowanie jedne-
go lub kilku środków kontroli, który za-
pewnia uzyskanie odpowiedniego pozio-
mu PO i FSO.
Cel wykonawczy (PO)
Maksymalna częstotliwość występowania
zagrożenia i/lub jego maksymalne stężenie
w żywności w danym miejscu łańcucha
żywnościowego, przed czasem konsump-
cji, które umożliwia osiągnięcia odpowied-
niego poziomu FSO i ALOP.
Jak prowadzić proces oceny ryzyka
Każda ocena ryzyka powinna być dopa-
sowana do zamierzonego celu. Założe-
nia i cele przeprowadzanej oceny ryzy-
ka powinny być jasno określone i zgodne
z polityką oceny ryzyka. Forma wyjścio-
wa i możliwe alternatywne wyniki oceny
ryzyka powinny być zdefi niowane. Eks-
perci zaangażowani w ocenę ryzyka, czy-
li urzędnicy państwowi i eksperci spoza
agencji rządowych, powinni być obiektyw-
ni w swojej pracy naukowej, nie powinni
także stać się źródłem konfl iktu intere-
sów, który może narazić rzetelność oce-
ny. Informacje o tożsamości ekspertów,
ich ekspertyzach i doświadczeniu zawo-
dowym, powinny być powszechnie do-
stępne i poddane pod rozwagę opinii pu-
blicznej. Eksperci powinni być wybierani
w sposób jawny, na podstawie posiadane-
go doświadczenia i niezależności w sto-
sunku do rozpatrywanych spraw i ujaw-
nionych konfl iktów interesów związanych
z oceną ryzyka. Ocena ryzyka powinna
składać się z czterech elementów: iden-
tyfi kacji zagrożenia, jego charakterystyki,
Co jest istotne w zarządzaniu ryzykiem?
Decyzje odpowiednich agencji rządo-
wych w ramach zarządzania ryzykiem,
z uwzględnieniem powziętych środków sa-
nitarnych, powinny skupiać się na ochro-
nie zdrowia konsumenta. Powinno się
unikać nieuzasadnionych zmian w wy-
borze środków dla określenia podobne-
go ryzyka w różnych sytuacjach. Zarzą-
dzanie ryzykiem powinno poprzedzać
bardziej złożone podejście uwzględniają-
ce wstępne czynności zarządzania ryzy-
kiem, ocenę metod zarządzania ryzykiem,
248
Życie Weterynaryjne • 2010 • 85(3)
Historia weterynarii
Aspekty komunikowania o ryzyku
i niepokoju zainteresowanych stron odno-
śnie do ryzyka związanego z żywnością;
– respektować prawną troskę o zachowanie
poufności tam, gdzie ma to znaczenie.
Analiza ryzyka powinna zawierać jasną,
interaktywną i udokumentowaną wymia-
nę informacji między oceniającymi ryzy-
ko a zarządzającymi ryzykiem, jak rów-
nież wzajemną komunikację ze wszystki-
mi zainteresowanymi stronami, odnośnie
do wszystkich aspektów procesu.
Komunikowanie o ryzyku powinno być
czymś więcej niż tylko rozpowszechnianiem
informacji. Jego główną funkcją powinno
być gwarantowanie wcielenia wszystkich in-
formacji i opinii o skuteczności zarządza-
nia ryzykiem do procesu podejmowania de-
cyzji. Komunikowanie o ryzyku angażujące
wszystkie zainteresowane strony powinno
zawierać przejrzyste wyjaśnienia polity-
ki oceny ryzyka i oceny ryzyka, łącznie ze
wszystkimi wątpliwościami i niepewnością
w tym zakresie. Podjęte decyzje i zastoso-
wane procedury prowadzące do podjęcia
decyzji, jak również sposób radzenia sobie
z wątpliwościami, powinny być jasno wyja-
śnione. Informacje powinny zawierać tak-
że opis wszystkich ograniczeń, wątpliwo-
ści, przypuszczeń i ich wpływu na analizę
ryzyka, jak również mniejszościowe opinie
wyrażane w czasie oceny ryzyka.
Komunikowanie o ryzyku powinno:
– upowszechniać świadomość i zrozumie-
nie określonych zagadnień, które są bra-
ne pod uwagę podczas analizy ryzyka;
– upowszechniać logiczność i przejrzy-
stość w formułowaniu opcji/zaleceń
zarządzania ryzykiem;
– zapewniać wyjaśnianie w zakresie po-
dejmowanych decyzji w zakresie zarzą-
dzania ryzykiem;
– doskonalić i ulepszać ogólną skutecz-
ność i sprawność analizy ryzyka;
– doskonalić i wzmacniać współpracę
uczestników;
– rozwijać społeczne zrozumienie proce-
su, w celu podniesienia zaufania i po-
czucia bezpieczeństwa w odniesieniu
do oferowanej żywności;
– promować odpowiednie zaangażowanie
wszystkich zainteresowanych stron;
– wspomagać wymianę informacji o pro-
blemach będących przedmiotem troski
Piśmiennictwo
315-319, 2007.
3. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr
178/2002 z 28 stycznia 2002 roku ustanawiające ogólne
zasady i wymagania prawa żywnościowego, powołujące
Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności oraz usta-
nawiające procedury w zakresie bezpieczeństwa żywno-
ści (DzU UE L 31 z 1.02.2002).
Prof. dr hab. Krzysztof Kwiatek, Państwowy Instytut
Weterynaryjny, ul. Partyzantów 57, 24-100 Puławy, e-mail:
kwiatekk@piwet.pulawy.pl
1. FAO/WHO
Working principles for risk analysis for food
safety for application by governments
. Rome, 2007.
2. Kwiatek K.: Systemowe podejście i analiza ryzyka w łań-
cuchu żywnościowym jako nowe elementy w zapewnie-
niu bezpieczeństwa oraz ochrony zdrowia publicznego.
Życie Wet.
2007,
82,
[ Pobierz całość w formacie PDF ]