Wystarczajaco dobre zycie Konteksty psychologiczne e 06fj, Psychologia
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
//-->WPROWADZENIECzy moje życie jest w wystarczający sposób dobre?Człowiek nieustannie docieka sensu swojego życia, próbując odnaleźć przyczynę i celistnienia. Po co żyjemy? Czym jest dobre życie? Odpowiedzi na te pytania wciąż są for-mułowane, zmieniane, odnajdywane na nowo, „ponieważ nikt nie dysponuje jedną jedyną,sprawdzoną receptą na dobre życie” (Czapiński, 2012, s. 9). W nauce nieustannie poszuki-wane są czynniki sprzyjające podnoszeniu jakości życia zarówno osób zdrowych, jak i osóbdoświadczających zaburzeń i chorób. W prezentowanej monografii starano się pokazać, ja-kich odpowiedzi na pytania o dobre życie udziela współczesna psychologia w trzech jegoobszarach: rodzinie, zdrowiu i pracy. Pomimo wysokiego poziomu rozwoju naszej cywili-zacji człowiek w dalszym ciągu przeżywa cierpienie, gubi sens, traci radość istnienia orazpogarsza się jakość jego życia. Rozważania teoretyczne, jak i wyniki przedstawionych badańwskazują na podstawowe potrzeby związane z dobrym życiem, jego uwarunkowania, a tak-że możliwości zastosowania różnych rozwiązań wpływających na wyższą jakość życia. Tymsamym niniejsza monografia wpisuje się w nurt współczesnej psychologii pozytywnej.Początki psychologii pozytywnej znajdujemy w myśli humanistycznej oraz rozwa-żaniach nad jakością życia prowadzonych w drugiej połowie XX wieku. Podejmowanowówczas liczne badania dotyczące dobrostanu psychicznego i czynników go warunku-jących w sytuacji wszelkich nieprawidłowości: choroby, zaburzenia, anormalności, dys-funkcji czy patologii. Niemniej jednak najstarsze korzenie „pozytywnego stylu myślenia”możemy odnaleźć w idei eudajmonii Arystotelesa: koncepcji dobrego życia oraz speł-nienia naturalnego potencjału człowieka. Epikurejczycy odkryli radość życia poprzezzaspokajanie wszelkich ludzkich potrzeb w zrównoważony sposób, natomiast hedoniścikierowali swoją uwagę na osiąganie przyjemności i jej maksymalizowanie. W starożytnejGrecji celem każdego rozsądnego człowieka było osiągnięcie eudajmonii – zadowoleniai satysfakcji z własnego życia. Poprzez stulecia historii cywilizacji niewiele zmieniło sięw tym obszarze ludzkich poszukiwań – człowiek nadal pragnie szczęśliwego życia.Pod koniec XX wieku Martin Seligman zaczął zastanawiać się nad kwestią nauczeniawspółczesnych ludzi optymistycznego stylu myślenia i życia. Jednak jego podstawowympytaniem było, czy można przezwyciężyć u ludzi tendencje do wyuczonej bezradnościi nawykowe przeżywanie porażek w sposób depresyjny (Seligman, 1996). Z przeciwsta-wienia się pesymizmowi dwudziestowiecznej psychologii wyrósł nurt psychologii pozy-tywnej, który obecnie przeżywa swój światowy rozkwit. Odwrócono się od wszystkiegoco zaburzone, anormalne, patologiczne i zwrócono się ku zdrowej radości życia. Jak pod-10Wystarczająco dobre życie. Konteksty psychologicznesumowuje Czapiński, „człowiek ma nie tylko słabości, które trzeba zwalczać, ale takżemocne strony, które można rozwijać, czyniąc je jeszcze mocniejszymi. Można mieć życielepsze od niezłego” (Czapiński, 2007, s. 16).Co należy zrobić, aby nasze życie było lepsze? Wystarczająco dobre życie (ang.goodenough)oznacza odnalezienie swojego miejsca w świecie (w swoim środowisku lokalnym),stworzenie warunków odpowiednich dla rozwoju własnych możliwości, kształtowanie w do-świadczeniu kompetencji osobowych, zdobywanie równowagi psychicznej i adekwatnej dlaindywidualnych preferencji jakości życia (por. Trzebińska, 2008). Poszukując jednak czyn-ników i tendencji ogólnych, wykraczamy daleko poza jednostkę. Natomiast jakość życia jestwalorem czysto subiektywnym. Jak pokazuje rzeczywistość, nieraz skrajne warunki zewnętrzeżycia nie zakłócały utrzymywania wewnętrznej równowagi, harmonii, względnego poczuciazadowolenia czy szczęścia. Paradoksalnie można postawić tezę, że sytuacja trudna, kryzysowa,niejednokrotnie pozwalała na tyle zmobilizować zasoby wewnętrzne, że dzięki nim odkrywa-no, iż równowaga i spokój są możliwe, a także faktycznie uszczęśliwiające. Trudno docenićwalory szczęścia wówczas, kiedy wszystko się układa i idzie zgodnie z planem.Współczesna rzeczywistość niejednokrotnie przekracza indywidualne zasobyi możliwości jednostki, stawiając przed nią zmieniające się wyzwania. Tempo życia na-rzuca nowe zasady postępowania w sferze prywatnej i publicznej. Presja stała się samaw sobie obowiązującym standardem naszego funkcjonowania na co dzień. Życie podpresją pochłania ogromne zasoby energii życiowej, zmusza do nieustannej mobilizacjii czujności, do stałego podejmowania właściwych decyzji. Tak szybkie istnienie staje sięryzykowne i zagrażające dobrostanowi, zdrowiu psychicznemu i zadowoleniu z życia. Jakznaleźć równowagę? Jak optymalnie korzystać z własnych zasobów? Jak skutecznie radzićsobie w zmiennych kolejach losu, kryzysach, sytuacjach nieoczekiwanych?Terminu „wystarczająco dobry” użył amerykański psychiatra Donald Winnicott w sto-sunku do określenia „wystarczająco dobrej matki” w przeciwieństwie do matki idealnej, do-skonałej. Opisuje on taką matkę, która rozpoznaje dziecięce potrzeby, rozumie je i odpowia-da na nie w miarę własnych możliwości (por. Moore, Fine, 1996). Transponując teorię tę nasytuację współczesnego życia, możemy mówić o takim stylu funkcjonowania, w którym niestawiamy sobie zbyt wysokich oczekiwań i standardów względem siebie, lecz wymaganiaodpowiednie, optymalne, adekwatne do jednostkowych kompetencji osobowych. Staramysię być po prostu dobrymi ludźmi pomimo przeciwności, problemów, kłopotów, nieszczęść,codziennych zmartwień i utrapień. To wysiłek dopasowania możliwości do jednostkowychaspiracji, planów czy celów życiowych. Właściwe dopasowanie, przynoszące satysfakcję, ra-dość, poczucie zadowolenia, jest tym solidnym wzmocnieniem, oczekiwaną odpowiedzią.Prawidłowo postawionym pytaniem byłoby więc pytanie: „Co jest dobre dla mnietu i teraz?” Odnalezienie siebie w konkretnej rzeczywistości, sytuacji, miejscu i czasie.Życie pod presją nie jest kwestią czynników zewnętrznych, lecz niewłaściwego sposobumyślenia o zadaniach, obowiązkach, celach i planach oraz antycypacją tego, co może sięwydarzyć, co może pójść nie tak, jak chcemy. Zwolnienie zbyt szybkiego tempa życia dojego naturalnej prędkości to jedna z propozycji lepszego stylu egzystencji (por. Carlson,Kup książkęWprowadzenie11Bailey, 2009). Jako jednostki ludzkie mamy wybór, możemy decydować, co jest dla nasdobre, ale także możemy podejmować trud bycia dobrymi dla siebie i dla innych.***Efektem wieloaspektowych i pogłębionych badań nad jakością życia uwarunkowa-ną charakterem relacji rodzinnych, stanem zdrowia oraz czynnikami pracy zawodowej,prowadzonych w różnych ośrodkach akademickich i innych, jest niniejsza monografiazatytułowanaWystarczająco dobre życie. Konteksty psychologiczne.Monografia składasię z trzech części, adekwatnych do eksplorowanych obszarów dobrego życia: rodziny,zdrowia oraz pracy zawodowej. Opisywane trzy obszary tematyczne wskazują wspólnypsychologiczny kontekst podejmowanych zagadnień wobec wyzwań współczesnego ży-cia, mianowicie relacje interpersonalne. Ich poziom i jakość wyznacza kształt nie tylkojednostkowego dobrostanu i szczęścia, ale także składa się na sumę międzyludzkich od-działywań, stanowiących podstawy właściwie ukształtowanego społeczeństwa. W częściI monografii pt.Uwarunkowania dobrego życia we współczesnej rodziniepodejmowanajest tematyka ról oraz relacji rodzinnych budowanych na przestrzeni całego życia, po-cząwszy od podjęcia decyzji o potomstwie, poprzez relacje pomiędzy poszczególnymiczłonkami, rozwijane na tle wspólnoty indywidualne kompetencje, po wskazanie na za-grożenia dobrostanu rodziny, jakie płyną ze zjawiska przemocy. Dobrostan życia rodzin-nego jest współcześnie zagrożony poprzez wiele czynników, jednak najpoważniejszymz nich jest fakt dzietności gwarantujący tej wspólnocie istnienie. Jeżeli dzietność w danymkraju spada, następuje brak zastępowalności pokoleń i społeczeństwo stopniowo zaczynawymierać. Takie konsekwencje czekają Europę, a zwłaszcza Polskę, jeśli będą one kon-tynuowały dotychczasową politykę prokreacyjną w małym stopniu wspierającą rodzinywychowujące dzieci. Dla młodego pokolenia wyrastającego w rodzinach jednym z naj-istotniejszych czynników rozwoju są właściwe wzory osobowe matki i ojca przyczynia-jące się do prawidłowo ukształtowanych postaw życiowych. Jeśli rodziny te przeżywająpoważne trudności, a w relacjach pojawia się przemoc, ma to szczególnie destrukcyjnywpływ na młodzież, przeżywającą w związku z tym obniżenie poczucia wartości swojegożycia, zadowolenia z niego oraz poczucia sensu. Tracąc nadzieję, młodzi ludzie słabiejradzą sobie z wieloma wyzwaniami, doświadczają depresji, poszukują ryzykownych alter-natyw rozwiązań problemów. Potrzebne jest im wsparcie ze strony dorosłych, aby mogliprzezwyciężyć własne trudności. Takiego wsparcia, wzmocnienia samooceny, doskona-lenia kompetencji osobowych powinni udzielić czy nauczyć najbliżsi – rodzice, rodzeń-stwo, dziadkowie, krewni. Rodzina wówczas staje się miejscem sprzyjającym życiu, kiedyjej członkowie wzajemnie sobie pomagają oraz rozumieją własne potrzeby. W takim śro-dowisku troska o drugą osobę kształtuje klimat, w którym nikt nie czuje się nadmiernieprzeciążony obowiązkami, prześladowany czy wykorzystywany.Część II pt.Dobrostan w zaburzeniach zdrowia psychicznego i fizycznego – możliwościterapiiopisuje wieloaspektowe zależności pomiędzy jakością życia a chorobą, zaburze-Kup książkę12Wystarczająco dobre życie. Konteksty psychologiczneniem oraz psychoterapią. Poruszone w niej zostały niezwykle istotne kwestie dotycząceludzkiego cierpienia, bólu, wstydu oraz możliwości ich zrozumienia i przezwyciężenia.Objawy różnorodnych zaburzeń zdrowia fizycznego i psychicznego w poważnym stopniuobniżają indywidualny dobrostan, a także utrudniają funkcjonowanie psychospołeczne,spada tym samym jakość życia pacjenta, zostaje zachwiana interpretacja rzeczywistościi koncepcji siebie (por. Steuden i in., 2011). Niewątpliwie ogromny wpływ we wspomnia-nych przypadkach ma właściwy dobór metod leczenia i terapii, odpowiadający indy-widualnym potrzebom osób zaburzonych i chorych. Osoby doświadczające cierpieniapod różnymi postaciami zazwyczaj subiektywnie oceniają poprawę stanu zdrowia w na-stępstwie procesu leczenia czy psychoterapii i nie zawsze wiążą tę ocenę z obiektywnąpoprawą zdrowia czy lepszym funkcjonowaniem. Dlatego też tak ważna staje się troskao dobry kontakt osoby chorej z osobą leczącą, kiedy wymagane są nie tyle i nie tylko kom-petencje zawodowe, ale także umiejętność wczuwania się w doświadczenia, uczucia i spo-soby rozumienia świata osób cierpiących. Potrzebują one takiego nabycia kompetencjiindywidualnych (umiejętności radzenia sobie), aby w procesie zdrowienia osiągnąć do-bre samopoczucie, pozytywną ocenę sytuacji życiowej oraz wzrost nadziei na przyszłość.Wszystkie te aspekty mogą mieć miejsce we właściwie ukształtowanych relacjach choregoz leczącym, terapeutą czy grupą terapeutyczną, kiedy budowane jest zrozumienie, więźoparta na autentycznej trosce o drugiego człowieka.Na część III monografii pt.Optymalne funkcjonowanie zawodowe – możliwości i ograni-czeniaskładają się badania dotyczące powiązań pomiędzy dobrostanem pracownika a sprzy-jającymi i niesprzyjającymi warunkami pracy. We współczesnej rzeczywistości bowiem (wPolsce, Europie, czy ogólnie – cywilizacji Zachodu) nie wystarcza już tylko posiadanie jakiejśpracy, konieczne staje się znalezienie pracy wystarczająco dobrze płatnej i odpowiadającejkompetencjom oraz zainteresowaniom poszukującego. Stąd coraz częściej badanym wymia-rem życia zawodowego staje się indywidualne zadowolenie z pracy w znaczącym stopniuwpływające na poziom jakości życia. Istnieją dwa źródła tego zadowolenia: po pierwsze, po-czucie spełnienia indywidualnych potrzeb pracownika oraz po drugie, satysfakcja płynącaz pracy wykonywanej zespołowo i pochodząca stąd akceptacja. Prezentowane badania wy-różniły następujące czynniki sprzyjające dobremu funkcjonowaniu w miejscu pracy: dobredopasowanie możliwości pracownika do określonego stanowiska pracy (formy zatrudnie-nia), wykorzystanie twórczego myślenia przy rozwiązywaniu problemów zawodowych orazpoczucie realizacji powołania w określonych zawodach związanych z tzw. misją społeczną(jak na przykład lekarz, pielęgniarka, nauczyciel). Poruszony w tej części monografii zosta-nie także ciekawy problem orzecznictwa zawodowego: na ile stosowanie ogólnych wynikówi norm osiąganych w testach psychologicznych ma sens w jednostkowych przypadkach i sy-tuacjach. Z jednej bowiem strony pojawia się problem doboru właściwych metod i narzędzidiagnostycznych, z drugiej natomiast umiejętność właściwego posługiwania się nimi orazzastosowania ich wyników do konkretnych przypadków.Choć prezentowane w monografii opracowania ukazują duże zróżnicowanie poglądówna temat dobrego życia oraz mimo że publikacja nie pretenduje do znalezienia jednej, kom-Kup książkęWprowadzenie13pletnej odpowiedzi na postawione na początku pytanie, to jednak możemy znaleźć w niejwiele wartościowych propozycji popartych empirycznymi dowodami. Książka adresowanajest do studentów, ale także i profesjonalistów z psychologii i dziedzin pokrewnych oraz tychwszystkich, którym zależy na podnoszeniu jakości życia i utrzymywaniu jej na właściwym,wystarczająco dobrym poziomie. Na końcu książki znajdują się noty o Autorach. Serdecz-nie zapraszam do przeczytania książki oraz do przejrzenia dorobku naukowego Autorówniniejszej monografii.Monika Kornaszewska-PolakBibliografiaCarlson R., Bailey J. (2009).Slowing Down to the Speed of Life.New York: HarperOne.Czapiński J. (2007).Wprowadzenie do wydania polskiego.[w:] P.A. Linley, S. Joseph (red.),Psycho-logia pozytywna w praktyce(s. 15-18). Warszawa: PWN.Czapiński J. (2012).Psychologia pozytywna. Nauka o szczęściu, zdrowiu, sile i cnotach człowieka.Warszawa: PWN.Moore B.E., Fine B.D. (1996).Teoria Winnicotta.[w:]Słownik psychoanalizy(s. 351-360). Warsza-wa: Wydawnictwo Jacek Santorski & Co.Seligman M.E. (1996).Optymizmu można się nauczyć.Poznań: Media Rodzina of Poznań.Steuden S., Szymona-Pałkowska K., Gałkowska-Bachanek M. (2011).O jakości życia z perspektywyczłowieka zdrowego i chorego.Lublin: CPPP Scientific Press.Trzebińska E. (2008).Psychologia pozytywna.Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjo-nalne.Kup książkę
[ Pobierz całość w formacie PDF ]